امير ساعدي داريان*- مهلت کنگره ايالات‌متحده براي بازنگري در توافق هسته‌اي با ايران به پايان رسيد و بار ديگر توپ تصميم‌گيري درباره آينده اين توافق به زمين دونالد ترامپ رئيس‌جمهوري آمريکا بازگشت.

کنگره آمريکا 60 روز مهلت داشت تا درباره بازنگري توافق هسته‌اي و اعمال تحريم‌هاي تازه باهدف محدود کردن بيش‌ازپيش جمهوري اسلامي در دو حوزه برنامه موشکي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي تصميم‌گيري کند.

اين ضرب‌الاجل در پي مخالفت دونالد ترامپ با تائيد پايبندي جمهوري اسلامي ايران به توافق هسته‌اي که مطابق اين توافق هر 90 روز يک‌بار بايد توسط رئيس‌جمهوري آمريکا اعلام شود، تعيين شد.

ترامپ در سخنراني روز 21 مهرماه توافق هسته‌اي ايران را «يکي از بدترين و يک‌جانبه‌ترين توافقاتي که ايالات‌متحده تاکنون به آن واردشده» خواند و اعلام کرد نمي‌تواند پايبندي ايران را به اين توافق تائيد کند.

او در توضيح راهبرد دولت خود در قبال ايران و توافق هسته‌اي از کنگره خواست قانون پيش‌تر تصويب‌شده در داخل آمريکا موسوم به «قانون بررسي توافق هسته‌اي ايران» يا «اينارا» را براي نظارت بر توافق هسته‌اي تقويت کنند.

طبق مفاد قانون «اينارا»، درصورتي‌که رئيس‌جمهور آمريکا نتواند پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تائيد نکند، کنگره 60 روز تقويمي فرصت دارد براي تصميم‌گيري درباره بازگرداندن تحريم‌هاي رفع شده عليه ايران که به معني خروج آمريکا از توافق خواهد بود و يا اتخاذ تصميم‌هاي ديگر.

پس از سخنراني ترامپ و ارسال توپ تصميم‌گيري درباره توافق هسته‌اي به زمين کنگره بود که سناتورهاي جمهوري‌خواه آمريکايي که به مخالفان برجام در کنگره شهره شده‌اند طرحي را ارائه کردند تا به ادعاي آن‌ها اصلاحات مدنظر ترامپ در توافق هسته‌اي را موردتوجه قرار داده است.

اين طرح که «باب کورکر»، رئيس کميته روابط خارجي سنا و «تام کاتن»، سناتور جمهوري‌خواه ايراني آن را ارائه کردند، داراي مفادي بود که به‌طور خلاصه، معيارهاي بازگشت تحريم‌ها را گسترده‌تر کرده، خواستار دائمي کردن محدوديت‌هاي ايران در توافق مي‌شود، ايران را به بازرسي‌هاي نظامي ملزم مي‌کند، ممنوعيت استفاده از سانتريفيوژها را دائمي کرده، محدوديت‌هاي ذيل برجام براي غني‌سازي ايران را دائمي کرده و به دنبال ملزم کردن ايران به تعهدات غيرهسته‌اي شده است.

اما کورکر مدتي بعدازآنکه نتوانست حمايت نمايندگان دموکرات براي تصويب اين طرح را جلب کند اعلام کرد که آن را متوقف کرده است. وي در اظهاراتي چندي بعد گفت که دولت آمريکا براي «اصلاح» برجام بايستي حمايت متحدان اروپايي واشنگتن را جلب کند، در غير اين صورت، نمايندگان کنگره بر سر طرحي که با مخالفت اروپايي‌ها روبه‌رو باشد، توافق نخواهند کرد.

در طي دو ماه گذشته که ترامپ با تصميم خود آينده توافق هسته‌اي را دچار ترديد جدي کرده بود ديپلمات‌هاي اروپايي براي نجات اين توافق از شر رئيس‌جمهوري آمريکا رايزني‌هاي گسترده و تنگاتنگي را با اعضاي کنگره آمريکا به راه انداختند.

در همين راستا ابتداي ماه جاري در اقدامي بي‌سابقه تيمي از ديپلمات‌هاي بلندپايه سه کشور انگليس، آلمان و فرانسه براي ديدار با مقامات واشنگتن و گفتگو پيرامون لزوم پايبندي آمريکا به توافق هسته‌اي ايران، راهي آمريکا شدند.

اين رايزني ديپلمات‌هاي اروپايي در واشنگتن غير از سفر فدريکا موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا و بوريس جانسون وزير خارجه انگليس به آمريکا براي مذاکرات مستقيم با مقامات وزارت خارجه و اعضاي کنگره آمريکا درباره ضرورت حفظ برجام است.

موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا 17 آبان ماه در پايان سفر به واشنگتن اعلام کرد که در گفت‌وگوهايش با قانون‌گذاران آمريکايي به اين نتيجه رسيده که آن‌ها قصد دارند از پايبندي آمريکا به توافق اتمي با ايران اطمينان حاصل کنند. او درعين‌حال گفته بود: «نشانه‌هاي روشني ديدم که نيت کنگره حفظ تعهد ايالات‌متحده به توافق است.»

پس از گذشته يک ماه از آن سفر شواهد و قرائن حکايت از آن دارد که پيش‌بيني موگريني درست از آب درآمده و کنگره باوجود تلاش برخي سناتورهاي مخالف برجام نتوانسته است به توافقي درباره بازنگري برجام و يا اعمال تحريم‌هايي تازه عليه جمهوري اسلامي برسد.

اين در حالي است که روز گذشته آنتونيو گوترش، دبير کل سازمان ملل در گزارشي که به شوراي امنيت سازمان ملل ارائه داده، تائيد کرده که جمهوري اسلامي ايران به تعهداتش در قالب توافق اتمي با کشورهاي پنج به‌علاوه يک پايبند بوده است.

بر اين اساس به‌واقع اعضاي کنگره نتوانسته‌اند به بهانه‌اي براي محکوم کردن و زدن مهر تائيد بر تصميم ترامپ درباره ضرورت خروج از برجام دست پيدا کنند. بر اين اساس توپ تصميم‌گيري درباره توافق هسته‌اي بدون هرگونه تغيير از طرف کنگره دوباره به زمين کاخ سفيد بازگشته است.

بر اين اساس اين احتمال وجود دارد دونالد ترامپ که تهديد کرده بود که اگر اين توافق مورد بازبيني قرار نگيرد دستور خروج از آن را صادر مي‌کند با بي‌توجه اي که از طرف کنگره روبرو شده تصميم خود در خروج از برجام را عملي کند.

هرچند برخي از مشاوران ارشد ترامپ ازجمله «جيمز متيس» وزير دفاع آمريکا، به ترامپ توصيه کرده‌اند که همچنان در برجام بماند زيرا نگران هستند که خروج آمريکا از برجام، تأثيرات منفي بر امنيت خاورميانه و آن دسته از هم‌پيمانان آمريکا که در برجام باقي مي‌مانند، داشته باشد.

وندي شرمن که تيم مذاکراتي دولت اوباما را رهبري مي‌کرد، نيز لغو توافق را اشتباه دانسته و گفت: «خروج از توافق همچنين به کره شمالي نشان مي‌دهد که به‌هرحال گفت‌وگو با آمريکا ارزش ندارد.»

بر اين اساس روزهاي پيش رو براي آينده برجام روزهاي سرنوشت سازي است؛ روزهايي که يا ترامپ در ادامه اقدام‌هاي مخرب خود عليه نظم بين‌المللي دستور خروج آمريکا از برجام را صادر خواهد کرد و يا تسليم فشار مشاوران و متحدان اروپايي با مسئوليت کنگره به همراهي با برجام البته با اکراه ادامه خواهد داد و همچنان شمشير داموکلس خود را بالاي سر برجام نگاه خواهد داشت.

*عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي

لينک اين خبر در:
روزنامه رويداد 24